RIJEKA TARA

U ambijentu cudesnih sunovrata, ispod okomitih strana dubokih i preko hiljadu metara, probijajuci se izmedju planina Bjelasnice, Sinjajevine, Ljubisnje i Durmitora, tece jedna od najljepsih crnogorskih rijeka, TARA. Kao usjecena brazda izmedju planinskih vrhova tece bistra planinska rijeka, a njene vode, s vremena na vrijeme, sacinjavaju divne pejzaze sa pitomim i plodnim dolinama na kojima su njive, vocnjaci, gajevi i pasnjaci na kojima pasu stada ovaca i koza, nerijetko zajedno sa divljaci, kojom je puna dolina i kanjon rijeke. Tece i protice dalje kroz ambis nad kojim u pravoj vertikali strce borovi samotnjaci koji iznicu, reklo bi se, iz same kamene litice, sunovracene u dubini ambisa ovoga znamenitog kanjona. Tece, i kao da se krije od zaljubljenih pogleda u njene brzake, u njen kamen koga je ona sakrila ispod sebe, a koga nam otkriva njena cista i bistra voda. I putuje Tara i kao da trazi nekog nevinog i cistog, sebi slicnog, kome ce da se bez pogovora preda. Tako lijepa i cista citavim svojim tokom, natjera zaljubljenog covjeka da je tepajuci nazove SUZA EVROPE.

Kanjon Tare, kao jedinstvena pojava po svojoj dubini od 1000, a mjestimicno i 1300 metara, svrstava se odmah iza Velikog kanjona rijeke Kolorado u SAD. Tara, koja na svom kraju cini sastavnicu Drine, ima tok dug 150 kilometra i najduza je crnogorska rijeka. Na dijelu toka kroz nacionalni park Durmitor, Tara ima prosjecan pad od 3.6 m/km, uslijed cega postoje brojni vodopadi - bukovi i brzaci koji svojom jedinstvenom pojavom upotpunjuju ambijent CRNOGORSKOG KOLORADA. Citavim tokom Tara dobija znacajne kolicine vode od brojnih vrela i nekoliko pritoka. Najvaznije pritoke na lijevoj strani su joj Ljutica i Susica, a najvaznije desne pritoke Vaskovaska rijeka i Draga. Medju njima je svakako najpoznatije vrelo Bajlovica sige, izvor na lijevoj obali Tare, izdasnosti vise stotina litara u sekundi, kod koga se voda koja izvire iz jezera u pecini Bucavica stropostava u Taru sa visine od preko 30 i na duzini od oko 150 metara. Od mnostvo osobenosti Tare posebno mjesto zauzimaju njeni bukovi. Huk nekih vecih bukova se cuje i na samim ivicama kanjona. Od preko 40 bukova najpoznatiji su Djavolje lazi, Sokolovina, Bijeli kamen, Gornji i Donji tepacki buk i dr. Zbog kvaliteta svoje vode i jedinstvenog eko-sistema, Tara je 1977. godine uvrstena u program “Covjek i biosfera“ i upisana u ekoloski rezervat biosfere Svijeta, cime je zasticena medjunarodno usvojenom konvencijom.

Flora rijeke Tare je uspjela da sacuva brojne vrste biljnog svijeta koje vode porijeklo jos iz daleke proslosti. I ono sto je najinteresantnije, mnoge od ovih vrsta su uspjele da sacuvaju svoja iskonska obiljezja karakteristicna za daleku proslost. Tako u dolinama Tare mozemo sresti sacuvane pojedine vrste tercijalne flore iz ledenog doba. Osim ovih vrsta, biljni svijet u kanjonu se karakterise sumama razlicitih vrsta: cera, jasena, bukve, crnog jasena i breze. Veliki dio kanjona obrastao je pojedinim stablima cetinara, a medju njima posebno mjesto zauzima crni bor. Najinteresantniji oblici crnog bora su oni koji su pricvrsceni zilama za golo kamen-liticu i nadneseni nad sami ambis. Ali, najpoznatiji lokalitet gdje crni bor izgradjuje prasumsku zajednicu, nalazi se u kanjonu, na mjestu zvanom Crna poda. Crna poda su proglasena za strogi prirodni rezervat. Tu su borovi visoki i do 50 metara, a dosezu starost i do 400 godina. Masivi kanjona pruzaju izvanredne uslove za zivot divokoza. To neposredno susjedstvo planine i kanjona, pruza mogucnost sezonskih kretanja, zimi sa hladnih visina u zupske kanjone, a ljeti obratno, iz kanjona prema vrhovima Durmitora. Divokoza je, inace, stanovnik planinskih visina i strmina i lako se krece po kamenjarima stijenama i planinskim kanjonima. Osim divokoze, kao redovni stanovnici kanjonski prostora javljaju se srna i divlja svinja. Tara je bogata i ribom. U njenom slivu zivi pastrmka potocara, mladica, lipljen, klijen, skobalj i dr.U mjestu Djurdjevica tara nalazi se veliki most, cija je gradnja pocela 1938. a zavrsena 1940. godine. Ovaj most je vremenom postao jedan od simbola ove rijeke. Iako sagradjen ljudskom rukom, svojom idealnom linijom koja kad se posmatra iz visine izgleda kao jedna od Tarinih krivina na njenom dugom putu, uklopio se u ovaj prirodni ambijent kao da je i on sam gradjen mocnim prirodnim uticajima. U toku Drugog svjetskog rata je srusen da bi 1946. ponovo bio obnovljen. Duzina mosta iznosi 154 metra, a na najvisocijem luku dostize visinu od 135 metara od Tarinih obala.

Izlet na pojedina mjesta na samim ivicama kanjona, predstavlja poseban vizuelni dozivljaj, jer se radi o mjestima sa kojih se pruza velicanstven pogled. Od njih nekoliko posebno treba izdvojiti Curevac (1625m). Sa ovog mjesta sa jedne strane vidimo panoramu Durmitora, a sa druge kanjon Tare u kome vijuga rijeka usjecena u kamene litice. Sa Curovca je divan pogled na zivopisno selo Tepca, sa kucama i bastama razasutim u prosirenju kanjona. Ako na vrhu Curovca zadrzite dah i oslusnete, cucete sum Velikog buka sa dubine od preko 100 metara. Mjesto na kom se osjecaju snazne pozitivne vibracije i sa kog ce te uvijek otici opusteni i zadovoljni sa nezaboravnim iskustvom. Tu su jos i Tmora, udaljena samo oko 7km od Zabljaka, do kojih dolazite kroz predivnu prasumu i osjecate iskonski mir i savrsenstvo i ljepotu citave okoline. Pored svih ovih pogleda prolazicete kroz predivna sela, vidjeti stare seoske mostove na Tari, upoznati njihove stanovnike i nacin kako su se sazivjeli sa rijekom. Preko svega toga naucicete da postujete i razumijete prirodu i njene blagodeti.
Sve ove ljepote i znamenitosti Suze Evrope ne znace nista dok bar jednom ne osjetite hladnocu i ukus ciste vode tarske, dok ne cujete huk njenih brzaka ili uzivate u pogledu sa litica njenog kanjona. A kad se sve ili bar dio toga dozivi, ostaje se vjecno zaljubljen u Taru.

IGRE VODE NA DURMITORU

Na podrucju Durmitora su izrazene razlicite hidrografske pojave, a neke od njih predstavljaju pravu prirodnu rijetkost. Na to su posebno uticali klima, vegetacija, reljef kao i geološki i tektonski sklop same planine. Tako na ovom prostoru srecemo kanjonske rijeke, rijeke ponornice, kraska vrela, ledene pecine, ostatke glecera, glacijalna jezera u cirkovima, valovima i na morenima i dr. Jezera na Durmitoru, izvori, kraske rijeke ponornice spadaju medju najljepse dragulje planine. Osim jezera, posebno su znacajna vrela koja se javljaju kao stalna i periodicna. Od stalnih, najpoznatija su vrelo Ljutice, Bijele vrela i Bajlovica sige u kanjonu Tare, te Dubravka i Crno vrelo u kanjonu Pive. U rasjedima durmitorske visoravni rijeke su izdubile impozantnu mrezu kanjona. Cudesnu ljepotu kanjona Susice, kao i da nijesu dotakli pogledi i znatizelja mnogih ljubitelja fenomenalnih prirodnih rijetkosti Durmitora. Na potezu od lednickog cirka do ulaska u kanjon Tare, formirao se cudesan pejzaz, pravi mozaik rijetkosti i oblika reljefa. Donji, uzani dio kanjona je probojnica rijeke Susice sa strmim, borom obraslim rubovima. Kao rijetkost se javlja rijecno Susicko jezero nastalo prirodnim odredjenjem rijecnog toke Susice. Kanjon se u gornjem toku nastavlja i zavrsava najimpresivnijim cirkom – Skrkom. Na dnu cirka, dubine preko osamstotina metara nalaze se dva skrcka jezera, Malo i Veliko. Inace, ova rijeka ponornica od svog uvira u rijeku Taru, nekoliko puta uvire i gubi se u podzemlju. Tok, odnosno kanjon Susice, dug je 14 km, izvire na oko 1300 m /nm. a uliva se u Taru na 512 m/nm.

U velikim loncima glecerskih rijeka formirao se i veliki broj jezera glecerskg porijekla. U tom smislu, neponovljivu vrijednost i privlacnost Durmitora cine dvije vodene povrsine Crnog jezera – Malo i Veliko, spojene jezerskom uzinom zvanom Struga. Smjesteno ispod gorostasnog Medjeda, kao cuvara i zastitnika, zaodjenuto je gustim cetinarima koji se zajedno sa Medjedom ogledaju u njegovim modro zelenim dubinama. S proljeca, kad se snijeg pocne topiti, ispod njega izbije snazno vrelo Celine, bučno se stropostavajuci bijelim slapovima u jezero. Ovaj prirodni fenomen javlja se u vidu jakih izvora sa cela Malog jezera iz podnozja Medjeda. Kako su geolozi pokazali, Medjed u svojim njedrima krije podzemna jezera koja se pune od velikih kisa i od velikih otapanja snijega. Pa, kad se posle nekog vremena napune, iz njih podzemnim kanalima pokulja voda koja se zatim pojavljuje u vidu vodopada iznad Malog jezera, koji huceci i pjeneci stvaraju veliku buku koja se cuje nadaleko.

U narodu za ovaj fenonomen kazu «pukle celine». U stvari, kad voda iz podzemnih jezera kanalima potece prema jezeru, potiskuje ispred sebe vazduh koji kad izadje na povrsinu prelazi u pucanja. Ali tu se voda ne zaustavlja. Krecuci se podzemnim putevima ispod masiva Durmitora, pojavljuje se kod mjesta Dubrovska, ulivajuci se u rijeku Komarnicu u vidu tzv. Dubrovackih vrela. To su jaka vrela kojima otice velika kolicina vode iz Malog jezera, tako da se njegov nivo smanjuje za desetak i vise metara. U vrijeme susnih perioda i kada celine stanu, voda iz Velikog prelazi u Malo jezero, ali kako je poniranje vode u Malo vece od dotoka u njega, ponovo dolazi do opadanja njegovog nivoa. Za razliku od vode u Malom jezeru, ispitivanja su pokazala da voda u Velikom Crnom jezeru ne ponire. Kada se usled celina Malo jezero napuni vodom, voda iz njega se preliva u Veliko koje se takodje puni i vodom iz Mlinskog i drugih potoka koji se ulivaju u njega. Kada se cijelo jezero napuni do vrha, otice otokom koja se zavrsava ispod Zabljaka gdje ponire i ponovo se pojavljuje u kanjonu Tare, prolazeci ispod korita ove planinske ljepotice i sa njene desne strane praveci tzv. Bijela i Crna vrela.