Skadarsko jezero

Skadarsko jezero, povrsine 391 km2, najvece jezero na Balkanu, nalazi se u zetsko-skadarskoj kotlini, zadrzavajuci rijekom Bojanom kontakt sa Jadranskim morem, koji je prekinuo lanac visokih planina. Crnoj Gori pripadaju 2/3 jezera, dok je 1/3 na teritoriji republike Albanije. Crnogorski dio jezera sa priobaljem je proglasen Nacionalnim parkom 1983. godine. 1996. godine Ramsar konvencijom je upisano u Svjetsku listu mocvara od medjunarodnog znacaja. Samo jezero je kriptodepresija, sto znaci da se njegov veci dio nalazi ispod nivoa mora. Obale su razudjene i bogate brojnim zalivima, poluostrvima i rtovima, vecinom mocvarne obrasle sirokim pojasom trske. Mali gradic, Rijeka Crnojevica, na obali jezera, pun je prirodne ljepote i istorijskih tekovina. U blizini su ostaci grada Oboda gdje je bila smjestena stamparija u kojoj je 1494. stampana prva knjiga u ovom dijelu Evrope ("Oktoih"). Mnogobrojni kulturno-istorijski spomenici: arheoloska nalazista, manastirski kompleksi i utvrdjenja, razbacani u sirokoj lepezi u basenu Skadarskog jezera, govore da je jos u XIV i XV vijeku ovo podrucje bilo znacajno kulturno srediste. Jezero je puno ostrva i poluostrva na kojima se nalaze tragovi burne istorije i vrijedna kulturna bastina: Zabljak (XV v.) - prijestonica nekadasnje Zete, Lesendro - tvrdjava na stijeni usred jezera, tvrdjava Grmozur. Skadarsko jezero je pticji raj, posjeduje 264 vrste ptica, od kojih su mnoge u najvecem dijelu svojeg areala, prorijedjenje i ugrozene. Skadarsko jezero je ekolosko carstvo, oaza tisine i bliskog kontakta sa netaknutom prirodom. Bistra voda i ocuvani ambijent omogucili su razvoj izuzetno bogatog eko-sistema. Ovo je jedino staniste pelikana na jugu Evrope. Kasoronj (Trupa Longicurpa) je biljka koja jedino na svijetu raste u Skadarskom jezeru. U Skadarskom jezeru zive ukljeva i krap - dvije vrste ribe kojih nema nigdje drugo na svijetu. Dinastija Balsica, za vreme svoje vladavine Zetom, poznata je izmedju ostalog i po podizanju pravoslavnih manastira na ostrvima Skadarsko jezera i Starcevu, Beski i Moracniku.

-BIOGRADSKO JEZERO-

Izmedju rijeka Lima i Tare, u sredisnjem dijelu Bjelasice, nalazi se nacionalni park Biogradska Gora, i u okviru njega jedna od tri posljednje evropske prasume.Ovaj basen je zasticen od 1878. godine, kada je postao takozvani Kraljev zabran - poklon tadasnjem kralju Nikoli. I tada je, dakle, postojala svijest o neophodnosti cuvanja Biogradske Gore za buducnost. Zaista, ona je ostala gotovo netaknuta - svijetao primjer ideje Crne Gore kao ekoloske drzave.

Glacijalni oblici reljefa - visoki planinski vrhovi i gleceri prave divan kontrast sa jezerima i livadama. Iako su ti vrhovi visoki i preko 2000 m (najvisi je vrh Crna Glava - 2 139 m nadmorske visine) i pojedine vrste drveca u prasumi visoke 40-50 metara, predio izgleda veoma pitomo.

U samom srcu prasume, na 1 094 m nadmorske visine, nalazi se Biogradsko jezero. Neponovljivu plavo-zelenu boju daje mu gusta suma koja se u njemu ogleda, sa svojih 86 vrsta dendroflore, od kojih su mnoge zasticene (u nacionalnom parku Biogradska Gora se, inace, nastanjuje 20% endema Balkanskog poluostrva). Ljubitelji prirode stvarno mogu uzivati u setnjama sumama smrce, jele, bukve, brijesta, hrasta ili lipa, a ornitolozi i ljubitelji ptica-u posmatranju leta orla ili jastreba. Od krupnije divljaci, cesti su jeleni, divokoze, medvjedi i vukovi. Ovdje se moze vidjeti cak 80 vrsta leptirova - 40% ukupnog broja vrsta u Crnoj Gori.

Biogradska Gora nije samo prirodno remek-djelo, nego i pravi etnoloski trezor. Na obodima prasume, u katunima i selima, mogu se zapaziti kolibe, vodenice, savardaci - autohtona, narodna arhitektura, kao i arheoloska nalazista. I toponimi (Sjerogoste, Kraljevo Oko, Ganovaca itd) svjedoce o dugoj istoriji ovog kraja, ali i njegovoj nepromjenljivosti kroz vrijeme. Zaista, na Biogradskoj Gori istorijsko vrijeme kao da ne postoji, ali zato postoji ono ciklicno, koje se moze pratiti po neopisivim igrama i promjenama boja sume, ili po ozivljavanju i ponovnom zamiranju katuna tokom godine.

Na obodu ovog nacionalnog parka nalazi se manastir Moraca (XIII vijek) sa veoma lijepim i znacajnim freskama iz XIII, XVI i XVIII vijeka i najznacajnijim (kod nas) ikonama iz XVII vijeka. Obilazak Biogradske gore moze se poceti bas odatle. Osim toga, za vece grupe turista organizovani su izleti kroz sumske ekosisteme do Biogradskog jezera (Kolasin - Kraljevo Kolo - Biogradsko jezero) uz, po zelji, veslanje u drvenim camcima.

Takodje, moguce je doci ski liftom do jednog od vrhova Bjelasice, odakle se pruza velicanstven pogled na cijeli nacionalni park (to je ruta Kolasin-Musovica rijeka - Ski centar Jezerine) Za manje grupe turista koji koriste terenska vozila organizuje se obilazak parka iz pravca Dolovi Lalevica - Bjelasicka Kosa - Zekova Glava – Vranjak – Jezerine – Kolasin, ili obratno.

Do najvisih kota i jezera (Crna Glava, Zekova glava Troglava, Pesica jezero, Sisko jezero, Ursulovacka jezera) moze se stici markiranim stazama. Na odredjenim mjestima je moguce kampovati.

JEZERA DURMITORA

Posmatrajuci zivopisnu panoramu durmitorskog podrucja, covjek ne moze, a da ne razmislja o nastanku ovoga dramaticnoga pejzaza i uticaju mocnih prirodnih sila, koje su ucestvovale u njegovom formiranju. Posebno obiljezje svojim bistrim, zelenoplavim tonovima daju mu jezera, jer su neizbjezna u svoj svojoj upecatljivosti, miru i tisini koju unose u prostor kojim dominiraju stjenovite litice, ostri, ka nebu okrenuti vrhovi, klisure, kanjoni, livade i pasnjaci. Osnovu za naucna istraživanja jezera Durmitora, postavio je Jovan Cviji daleke 1899. g. koji je, boraveci na Durmitoru, obisao gotovo sva jezera. U velikom dijelu, po njemu, ona su element prepoznatljivosti ove planine, jer nigdje, na tako malom prostoru, nije naisao na tako veliki broj jezera. Sva ona, kako ih je ovaj veliki naucnik nazvao GORSKE OCI, imaju svoju prepoznatljivost, razlicita su po postanku, velicini, po kolicini vode, po svom obliku i ljepoti pejzaza koji ih okruzuje. Ipak, ako sve pogledamo iz naseg vremena, jezera nikad nije previse i ona nijesu data jednom za svagda. Privlacna su i znacajna onako i onoliko, koliko je cista voda u njima, jer jezera, kao i ljudi, imaju svoje lice i svoju sudbinu. U nastavku, procitajte pricu svakog durmitorskog jezera, jer svako od njih je "oko zemlje", a zajedno, oni su GORSKE OCI. Zagledani u njih, mi mjerimo dubinu svoje duse.

Kada se krene od Zabljaka prema Niksicu, na devetom kilometru puta, lako uocljivo sa visih terena, nalazi se VRAZIJE JEZERO - Kolijevka krilatih konja. Na nadmorskoj visini od 1 411 m, duboko 10.6 m, siroko otvoreno prema suncu, smjesteno je na Jezersko - Drobnjackoj povrsi, pored glavnog karavanskog puta, koji je u proslosti spajao Onogost - Niksic sa Taslidzom - Pljevljima. Legenda kaze da u njemu zivi krilati konj, crvene dlake koji u vrijeme zvjezdanih noci izlazi da pase i vodi ljubav sa kobilama, koje zive na njegovim obalama. Nakon zavrsetka zanosnog cina, on ritne oplodjenu kobilu u stomak, da ne bi ostala suzdrebna. Samo mu to jednom ne podje za rukom, a oplodjena kobila ozdrijebi krilatog konja Jabucila, na kome cuveni Vojvoda Momcilo za cas prelijetase sa Pirlitora na Durmitor. Kada se krene putem, oko 500 metra dalje, smjesteno je RIBLJE JEZERO.

Nalazi se na dijelu jezerske povrsi, poznate pod imenom "Grcka strana", na 1 409 m nadmorske visine i sa najvecom dubinom od 5.5 m. Ime je dobilo po navodnom bogastvu ribom i to narocito velikim primjercima. Po narodnim pricama, italijanski karabinjeri, cija se komanda nalazila u Zabljaku, jednom prilikom su ulovili dva primjerka pastrmke potocare, koji su bili toliko veliki, da su pruzali sa kraja na kraj ceste. Na drugoj strani, u jugoistocnom dijelu Durmitora, na mjestu gdje visoko planinski reljef prelazi u Jezersku povrs, nalazi se POSCENSKO JEZERO. Nadmorska visina jezera je 1 487 m, a najveca dubina iznosi 3.6 metra. Kao jezero nastalo u cirkovima sela Poscenje i tokom lednicke erozije, privlacilo je paznju mnogih geologa. Mnogi prolaznici, putopisci, naucnici, bili su zadivljeni ljepotom ovoga jezera i zivopisnom panoramom koja ga okruzuje. Ako odavde krenete dalje, duboko ulazeci u kamena prostranstva Durmitora, naici cete na MODRO JEZERO.

Smjesteno je u podnozju durmitorskog vrha zvanog Sedlena greda, na nadmorskoj visini od 1 609 m, dok dubina vode dostize najvise 3.3 metra. Kada pogledate boju ovoga jezera, bice vam jasno kako je dobilo ime. U jezeru ima pastrmke, a u njemu cesto obitavaju i divlje patke. Malo dalje od ovoga jezera, odvojeno jednim morenskim prevojem, smjesteno je SRABLJE JEZERO. Ovo je jedno od najmanjih durmitorskih jezera, sa maksimalnom dubinom od 1.5 m. Durmitorci se kupaju u njegovoj vodi, drzeci da je ljekovita za kozne bolesti i po tome je i dobilo naziv. Odmah tu, u njihovoj blizini, je VALOVITO JEZERO. Nadmorska visina ovoga jezera iznosi 1 695 m, a najveca dubina 3.5m. Naziv mu potice od rijeci "val" ili "vao", kojim se u nekim djelovima Crne Gore oznacavaju tereni sa mnogo oburvanih blokova. Jos dalje, prema centralnim djelovima Durmitora, dolazi se u cirk Skrka, najdublji i najrasprostranjeniji na balkanskom poluostrvu. To je predio koji treba posjetiti, da bi se osjetila puna skala njegovih vrijednosti. Za tu bazu, Skrka nudi svoja dva jezera. VELIKO SKRCKO, koje je Jovan Cvijic oznacio i imenom "Zeleno". Nalazi se na nadmorskoj visini od 1 686 m, sa najvecom dubinom od 17.2 m. Boja vode ovoga jezera je zelenkasta, a maksimalna providnost dostize 8.5 metara, po cemu je prvo medju jezerima na Durmitoru.

U velikom cirku Skrke, pored Velikog, postoji i MALO SKRCKO jezero. Ono se nalazi na cak 1 711 metara nadmorske visine, sa prosjecnom dubinom od 5.9 metara. Dalje od ovih jezera u pravcu sela Nedajno, u mjestu procirenja Susickog kanjona, smjesteno je SUSICKO JEZERO. Na nadmorskoj visini od 1 140 metara, ovo jezero je predstavnik periodicnih jezera Durmitora. Susicko jezero se hrani vodom Susice, a ona nastaje od vrela na odsjeku skala, samo u vrijeme vlaznih, proljecnih mjeseci, kada je i samo jezero vidljivo. Kada odatle krenete dalje prema Zabljaku, preko sela Mala Crna Gora i vrha Stuoc, sa vase lijeve strane, u podnozju Crvene grede, nalazi se JABLAN JEZERO ili "Malo jezero", kako ga neki zovu. Iako nosi ovo ime, prostranije je i dublje (8.5 m) od nekih drugih jezera na Durmitoru.

Jablan jezero na 1791. metru nadmorske visine, sa svojom ljepotom samo dopunjuje ljepotu citavog ovoga kraja. Nize od ovoga jezera, na samom izvoristu vrela Mlinski potok, smjesteno je ZMINJE JEZERO. Skriveno u dubini sume, ledene tisine, kao da je namijenjeno da podsjeca na usamljenost i razmisljanje o njoj. Malo po dimenzijama, usadjeno u tijesni ovalni pojas smrca, najvjerostojnije docarava Gorsko oko, koje izmedju cetinarskih trepavica gleda na Crvenu gredu i obliznje vrhove. Nadmorska visina ovoga jezera iznosi 1520 m, a najveca dubina 7.7 metara.

U neposrednoj blizini ovoga jezera, na prostoru izmedju Velike poljane i sela Pitomine sa istocne, kao i sela Bosaca sa zapadne strane, na nadmorskoj visini od 1 489 m nalazi se BARNO JEZERO. Jezero je male povrsine, a strane su mu obrasle gustom barskom vegetacijom, dok se u njegovoj okolini nalazi cetinarska suma. Po narodnom vjerovanju, voda ovoga jezera je ljekovita, narocito za kozna oboljenja. Za hladovinu njegovih omorika se govori da je to mjesto, gdje planduju stada mladih divokoza. Maksimalna dubina ovoga jezera je samo jedan metar.

U neposrednoj blizini Durmitora, na planini Sinjajevini, odnosno na njenom sjevernom dijelu, nalazi se ZMINICKO JEZERO. Nadmorska visina Zminickog jezera, nazvanog tako po kraju Zminica gdje se nalazi, je 1 285 m. U sirokoj zoni, pored obale, dubine ne prelaze 0.3 - 0.7 m, dok se prema centralnom, ona postepeno povecava i dostize maksimalno 3.8 m. Ovo jezero je bogato divljim patkama, cubastim patkama, kao i ridjoglavim plovkama. Na drugoj strani, u jugoistocnom dijelu Sinjajevine, smješteno je ZABOJSKO JEZERO. Naziv mu potice od obliznjeg katuna Zaboj, koji je u proslosti, za vrijeme ljetnjeg izgona stoke, bio dobro posjecen. Jezero se nalazi na 1 477 m nadmorske visine, a njegova maksimalna dubina iznosi 18.8 metara. Na nasem prostoru postoji i nekoliko periodicnih jezera, koja se javljaju obicno sa proljeca i jeseni, kada su jake kise. Medju njima, napoznatija je: SEVARITA LOKVA - Ovaj hidrografski objekat lezi u blizini Vrazijeg i Ribljeg jezera i izgledom dosta podsjeca na njih. Njegova maksimalna dubina je jedan metar.

Osim ovog, tu je SUVA LOKVA smjestena u Poscenskoj dolini, na 1 594 metara nadmorske visine i od Poscenskog jezera je udaljena svega 1.8 kilometar, a dostize maksimalnu dubinu do jednog metra. U centralnom dijelu Durmitora, na nadmorskoj visini od 2.028 metra, smjesten je ZELENI VIR. Od najvisocijeg vrha Durmitora, Bobotovog kuka, udaljen je 1 km. Zeleni vir je dugacak 50 m, sirok 40 i dubok 2 metra. Na tri kilometra jugozapadno od Zabljaka, sa kojim je povezano asfaltnim putem, smjesteno je CRNO JEZERO, najvece i najpoznatije jezero Durmitora i drugo po povrsini medju planinskim jezerima Crne Gore i jedan od simbola ovoga kraja.

Smjesteno je ispod gorostasnog Medjeda, kao cuvara i zastitnika, i zaodjenuto je gustim cetinarima, koji se zajedno sa Medjedom ogledaju u njegovim modro zelenim dubinama. S proljeca, kada se snijeg pocne topiti, ispod njega izbije snazno vrelo CELINA, bucno se stropostavajuci bijelim slapovima u jezero. Sastavljeno je od dvije vodene povrsine, tzv. Malog i Velikog jezera, odvojene uskom povrsinom kopna, zvanog "struga". Nadmorska visina jezera je 1 418. metara. Malo jezero je duboko 49.1 a Veliko 24.5 metara. Temperatura vode ljeti prelazi 22 stepena, tako da je u toku vrelih ljetnih mjeseci, ovo jezero pravi raj za kupace.

- BOJANA-

Sve crnogorske rijeke Jadranskog sliva ulivaju se u Skadarsko jezero, a iz jezera kao velikog sabiralista prelivaju se Bojanom u Jadransko more. Duga je 42 km, a od toga jednom trecinom tece preko albanske teritorije, a sa dvije trecine toka tece kao granicna, vodom bogata i plovna ravnicarska rijeka, ostavljajuci ostrvo Ada na nasoj strani. Bojana je rijeka velikih saobracajnih mogucnosti, narocito za turisticki saobracaj, ali i velikih ogranicenja zbog toga sto nije u cjelini nasa nacioalna rijeka. Na samom kraju Velike ulcinjske plaze ulijeva se rijeka Bojana u more u cijoj delti se nalazi Ada Bojana koja je prirodna granica izmedju Crne Gore i Albanije. To je jedno od najpoznatijih odredista za nudiste u ovoj zemlji jer je cjelokupna Ada zastitni znak nudistickog turizma. Posebno su zanimljivi riblji specijaliteti u ovom kraju, posto je rijeka Bojana poznata po izvanrednoj autenticnoj ribi i narocito po jeguljama koje na Adi spremaju na nekoliko originalnih nacina.

ZETA

Rijeka Zeta je najtipicniji predstavnik kraske hidrografije i pojedinacno vodom najbogatija rijeka Crne Gore, poslije Bojane, ali sa velikim oscilacijama vodostaja. Ona je i najveca rijeka ponornica, sa najvecim padom na podzemnom profilu ( visinske razlike od 563m) i najbolje iskoriscenom hidroenergijom. Hidrogeoloski ona se sastoji iz Gornje i Donje Zete i podzemnog toka (oko 4km) kroz krecnjacku pjesivacku precagu Povije, izmedju njih. Nastaje iz vise vrela sa sjeveroistocnog krecnjackog oboda Niksickog polja.

Donja Zeta nastaje od jakog vrela Glava Zete. Duga je 35 km. Njena vodna snaga iskoriscena je sprovodjenjem veceg dijela voda Gornje Zete tunelom na turbine XE "Perucica" i manjih hidroelektrana na Glavi Zete i Slapu Zete.

Dolina Zete ili Bjelopavlicka ravnica postepeno se siri od Glave Zete, pa je siroko otvorena prema Podgorickoj kotlini i prodoru submediteranske klime. Dolina je plodna, bogata vodom i pogodna za navodnjavanje. Ona je u cjelini zelena, pejzazno raznovrsna, bogata vocarskim i vinogradarskim kulturama, travnom vegetacijom i forlandima uz rijeku koja ovom dolinom vijuga . U taj pejzaz uklopljeni su nizovi seoskih naselja, saobracajno solidno povezanih, a u sredisnjem dijelu su varoska naselja Danilovgrad i Spuz.

Stoga, i pored razvijenih privrednih aktivnosti i naseljenosti dolina Zeta je dosta ocuvane prirode, mozaicnih pejzaza, vrlo ugodne klime, odlicnih uslova za poljoprivredu, i u cjelini najpitomiji i najljepse komponovani kontinentalni predio Crne Gore.

Na pocetku ove pitome doline su izvorisna celenka Glave Zete i Slap Zete, bucna vrela i hidroelektrane u procjepu visokih krecnjackih odsjeka, te predstavljaju visokoatraktivan i vrlo vrijedan rekreativno-turisticki lokalitet. Nad njim nadmocno dominira, sa litica Ostroskih greda, pecinski manastir Ostrog, spomenik kulture od izuzetnog znacaja i najznacajniji kultni spomenik i duhovno saboriste crnogorskog i hercegovackog naroda.

Pored Zete, po odlikama Kraske hidrografije poznatija je RIJEKA CRNOJEVICA.

Nastaje od vise kraskih izvora, medju kojima je najznacajnije vrelo Obodska pecina. Duga je 12 km, spustena i pri visim vodostajima Skadarskog jezera sasvim je potopljena. Njena vrela se hrane vodoma koje se sakupljaju u Cetinjskom polju i pri dnu polja se gube u ponore.